GLADSTONE VE SALISBURY’NİN GİZLİ EMİRLERİYLE ERMENİLERİN İHTİLÂL HAZIRLIKLARI

Rusya'da ticaretle uğraşan Bitlis halkından ve kadim Süryani milletinden Hüsrev adlı birinin buradaki işlerini düzenlemek üzere geçende gelerek tekrar Rusya'ya gitmek için izinsiz çıktığı ve Ermenilerin hazırlıkları hakkında ötede beride bazı sözler söylediği anlaşılmıştır. Erzurum'la haberleşilerek durumu öğrenilmeye çalışılmış ve güvenliği sağlamak maksadıyla vilayet merkezinden düzenlendiği daha önce bildirilen zaptiye müfrezesine de uyarılar yaptırılmış idi. Adı geçen kişi söz konusu müfreze tarafından Bulanık taraflarında çevrilerek vilayet merkezine getirilmiştir. Söz konusu kişinin durumu ve sözleri kendisinde bir hayli bilginin varlığını hissettirmiştir. Ayrıca bu şahıs sadakatle bilgi vereceğini de söylediğinden sözleri dinlenerek zabta geçirilmiştir. O, Londra'da bulunan Kırımyan'ın organizasyonuyla Rusya'da Üçkilise [Eçmiyazin]'de genel bir toplantı gerçekleştiğini, İran'da açık toplantılar düzenlendiğini ve bu toplantıda kendisi de bulunarak yapılan konuşmayı işittiğini söylemiştir. Ayrıca Tiflis'te Kirkor Arzanof'un liderliğindeki bir büyük cemiyetin Londra ile gerçekleşen haberleşmeyi yürüttüğünü ve bunlara İstanbul'dan gitmiş bazı Ermeni ileri gelenlerinin de dahil olup orada yapılan görüşmelerle alınan kararları ayrıntılı olarak açıklamıştır. Özetle, Gladstone ve Salisbury'nun gizli emirleri ve İran'ın da muvâfakatıyla ihtilâl hareketlerine hazırlanıldığını ve Londra'dan gelecek bir müfettişin hazırlıkları istenilen derecede görmesi halinde haberleşilerek Londra'dan verilecek son talimat üzerine uygulamaya geçileceğini söylemiştir. Ayrıca İran'ın da Irak aşiretlerini işbirliğine davete başladığı, aşiretlerin bir kısmının bu daveti kabule yanaşıp temasa geçtikleri, oralarda problem çıkmasından istifade ederek Osmanlı ülkelerindeki Ermenilerin İran tarafındaki Ermenilere katılmak üzere ticaret vb. gerekçelerle değişik yerlerden İran'a gitmekte oldukları, iki‑üç aydan beri her taraftan gelenlerin sayısının 5.000'i geçtiği, İngiltere'nin tertibiyle şimdiye kadar sınır boyundaki vilayetlere 10.000'den fazla silah aktarıldığı, söz konusu silahların ticarî eşyaların içinde geçirilmekte olduğu, bölge halkının kışkırtılması için bir takım sebepler hazırlanarak Sason tarafındaki Kürtlerden bazılarının da kontrol altına alınacağı" açıklamasında bulunmuştur. Kendisinin bu ifadeleri, önceden tutuklanan casusların, Ermeni bozguncularından yakalanıp yargılananların ve diğer muhbirlerin ihtilâl hazırlıklarını ve Van ile Erzurum'a silah sokulduğuna dair ihbarları bir kat daha doğrulamaktadır. Burayla ilgili her türlü bilgi toplama vasıtaları artırılarak çevredeki yerleşim birimlerinin her tarafında yeniden bir takım casuslar daha hazır bulundurulup diğer alarm tedbirleri güçlendirilmiştir. Adı geçenin ifadelerinde özellikle de Londra ve İran'a ait ifadelerindeki şekil ve tarz özel bir önemde görüldüğü için arz edilmiştir.

3 Haziran 1893
Tahsin

BOA, Y. PRK. DH, 6/16