Yazar: ERDAL SEZGİ
Danışman: YRD. DOÇ. DR. OKTAY KIZILKAYA
Yer Bilgisi: Kafkas Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Tarih Anabilim Dalı / Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı
Konu: Tarih
Yüksek Lisans Tezi (2014)
Özet: “Tarihi süreçte Revan (Erivan) çevresi Çukur Saad veya Sürmeli Çukuru olarak adlandırılmaktadır. Büyük ve Küçük Ağrı Dağı ve Alagöz dağının uzantısı olan diğer küçük dağların çevrelediği ovalık olan Revan Bölgesi olarak adlandırılmaktadır. Bazı kaynaklara göre Timur’un tüccarlarından Hoca Lehicani tarafından bir köy olarak kurulduğu, bazı kaynaklara göre ise XVI. Yüzyıl başlarında Şah İsmail’in vezirlerinden olan Revan Kulu Han tarafından şehir haline getirildiği kaydedilmektedir. Revan Bölgesi, XV. Yüzyıl ile XIX. Yüzyıl arasında 400 yıl boyunca Türkler tarafından yönetilmiştir. Bu bölge 1828 yılına kadar demografik ve kültürel olarak Müslüman-Türk özelliklere sahip olmuştur. Bölgenin kaderi Rusya ile İran arasında yapılan savaşlar sonucunda imzalanan 1813 Gülistan ve 1828 Türkmençay antlaşmaları sonucu bölgenin Rus egemenliğine geçmesiyle değişmiştir. Osmanlı Devleti ve İran’ın uzun yıllar savaşmaları ve aralarındaki sorunları bir türlü çözememeleri, Rusyanın bölgedeki hâkimiyet mücadelesini kolaylaştırmıştır. Rusların bu coğrafyaya hâkim olması ise Ermeni Devleti’nin ortaya çıkmasını hızlandırmıştır. Azerbaycan Türklerinin, hanlıklar halinde küçük, fakat bağımsız yaşama isteği bir araya gelip güçlü bir siyasi yapı kurmalarını engellemiş. Bu durum güçlü bir devlet olamamalarını ve Azerbaycan Türklerinin Rusya ve diğer devletler karşısında zayıf kalmalarına sebep olmuştur. Türkmençay Antlaşması’ndan (1828) sonra bölgeye giren Ruslar, burada kalıcı olabilmek için tarihi Türk bölgesi olan Revan Bölgesine yoğun olarak Ermenileri göç ettirmişlerdir. Rusların desteğini alan Ermeniler bölgenin gerçek sahibi olan Müslüman Türklerin bu kadim Türk toprağından göçe zorlamak için akıl almaz yöntemler denemişlerdir. Ermeniler bölgedeki Müslüman Türkleri etnik temizliğe uğratmışlardır. Bu süreci hızlandıran nedenlerden biri de Osmanlı Devleti’nin ve İran’ın içişlerinde sıkıntı yaşamaları ve bölge Müslümanlarına yardım edememeleridir. Bu çalışmada Revan bölgesinin XI. Yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar tarihsel süreci incelenmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Müslüman Türkler, Ruslar, Ermeniler, Demografik yapı, Kültür, Etnik temizlik.”