XIX. yüzyıl sonu, teorisi Orta ve Batı Avrupa’nın ötekini dışlamak yaklaşımı üzerine kurulan milliyetçiliğin Balkanlardaki uygulamalarına sahne olur. Küçük bir alada çok sayıda etnik unsurun bir arada yaşadığı Balkanların bu tip bir milliyetçiliğe sürüklenmesindeki başlıca neden, bölgenin gençlerinin üniversite tahsili için gittikleri Avrupa’da bu fikirlerle içli dışlı olmasıdır. Milli kimliğin öteki düşmanlığı üzerine kurulduğu bu dönemde, Balkan coğrafyasını egemenliğinde bulunduran Osmanlı Devleti ve devletin ana unsuru olan Türkler yükselen nefretin öznesi olur. Yunan İsyanı’nın başarıya ulaşması, başta Balkan ulusları olmak üzere Osmanlı idaresinde bulunan Hristiyan unsurları derinden etkiler. Bu dönemde Bulgar komitacılarının silahlı mücadele biçimi çözüme götüren bir yol olarak diğer uluslarca da benimsenir. Ermeniler de bu dalgaya kapılır.
Ermenilerin Osmanlı Devleti içindeki durumu birkaç bakımdan diğer gayrimüslim topluluklardan ayrılır. Fatih Sultan Mehmet döneminde Ermeni patrikliği kurulmasından itibaren Ermenilerin ekonomik, sosyal ve idari konularda ön planda oldukları göze çarpar. Halk içinde de hem ilişkiler anlamında hem yaşam alanı noktasında kaynaşma görülür. Öyle ki XIX. yüzyılda Balkan ulusları, bulundukları coğrafyada çoğunluk oldukları iddiasına dayanarak bağımsızlık talebinde bulunurken, Ermenilerin bu kaynaşmadan ötürü salt çoğunluğu teşkil ettiği büyük alanlar mevcut değildir. Bu durumda Balkan modelini benimseyen Ermeni öncülerinin, duruma meşruiyet kazandırmak için Ermenilerin yaşadığı bölgedeki diğer etnik unsurların nüfusça azaltılması düşüncesine sarıldıkları görülür. Ermenilerin etrafında Kürtler ve Türklerden, Arapça konuşanlardan ve Kırım Savaşı’ndan sonra bölgeye yerleşen Çerkez, Osetyalı ve Abhazlardan oluşan Müslüman bir nüfus, Süryaniler ve Keldaniler gibi dindaş ama ayrı bir dil ve kültür taşıyıcısı milletler vardır. Nüfus çoğunluğunu elde etmek için Müslüman unsurların katline girişilmesi, ileride tehcir sırasında bu unsurların intikam hissiyle hareket etmesine yol açan unsurlardan biridir.
Ayrıntılı bilgi için: http://dunyasavasi.ttk.gov.tr/upload/files/Ermeni_Kulliyat/3-Cilt/11-IlberORTAYLI.pdf